آنتی بیوتیک ها در تغذیه دام وطیور

آنتی بیوتیک ها

به گروهی از داروها گفته می‌شود که توسط موجودات زنده و کپک ها، باکتری ها، برخی ار قارچ ها تولید شده و باعث مهار یا از بین بردن باکتری های مضر می‌شود. آنتی بیوتیک ها از نظر خواص فیزیکی، شیمیایی و فارماکولوژیک طیف اثر باکتریایی و مکانیسم اثر (نحوه اثر) تفاوت های قابل توجهی با یکدیگر دارند. ساختمان شیمیایی آنها مشخص شده و برخی از آنها به صورت شیمیایی ساخته می‌شود. واژه قدرت (Potency)در مورد یک آنتی بیوتیک به معنای فعالیت هر میلی گرم از داروهای مورد نظر در جلوگیری از تکثیر میکروب های حساس (معمولا حساس) تعریف می‌شود به اثر کشندگی واقعی یک آنتی بیوتیک فعالیت باکتری سیدی می‌گویند.

سینرژیسم : در مواقعی که تجویز همزمان دو  آنتی بیوتیک باعث افزایش فعالیت باکتری سیدی آن شود گفته می‌شود سینرژیسم بوجود آمده است.

آنتاگونیسم : در مواقعی که تداخل دارویی بوجود می‌آید و یک دارو اثر داروی دیگر را کاهش می‌دهد اصطلاح آنتاگونیسم کاربرد دارد.

1)     ساختمان شیمیایی

2)     بر اساس مکانیسم اثر

بر اساس ساختمان شیمیایی معمولا چند گروه آنتی بیوتیک وجود دارد:

1)     آنتی بیوتیک های مشتق شده از یک اسید آمینه مثل : کلرامفنیکل

2)     آنتی بیوتیک های مشتق شده از دو اسید آمینه مثل : پنی سیلین

3)     آنتی بیوتیک های پلی پپتیدی مثل: باسیتراسین

4)     آنتی بیوتیک های مشتق شده از قندها مثل : آمینوگلوکوزیدها

1)     ترکیباتی که با مهار ساخت دیواره سلولی و یا فعال کردن آنزیم های تخریب کننده آن موجب تخریب دیواره سلولی و مرگ باکتری ها می‌شوند مثل : پنی سیلین

2)     ترکیباتی که مستقیما بر غشاء سلولی میکروارگانیسم ها اثر کرده و با تاثیر بر نفوذپذیری غشاء موجب تراوش ترکیبات داخل سلولی می‌شوند مثل نیستاتین

3)     ترکیباتی که در عمل ریبوزوم های باکتری ها تاثیرمی گذارند و باعث مهار ساخت پروتئین می‌شوند مثل : اریترومایسین

4)     ترکیباتی که بر متابولیسم اسیدهای نوکلئیک اثر گذاشته و باعث توقف میکروارگانیسم ها می‌شوند مثل : مترونیدازول

از آنتی بیوتیک برای بهبود سرعت رشد در دام و طیور استفاده شده از جمله آنتی بیوتیک ها می‌توان به ویرجینامایسین،باسیتراسین،تایلوزین،استرپتومایسین،سالینومایسین،لینکومایسین،آویلامایسین(Avilamycin)  و Avopavcin  و فورازولیدون اشاره نمود.

هدف اصلی در استفاده رایج از آنتی بیوتیک ها به عنوان محرک رشد، کاهش هزینه های تولید می‌باشد. ابداع روش های پیشرفته در ساخت این ترکیبات تولید آنها را با هزینه ای کاملا اقتصادی میسر ساخته است گزارشاتی وجود دارد که نشان می‌دهد که هزینه  ساخت آنتی بیوتیک ها در دهه 80 تنها 13 تا 15 درصد هزینه ساخت این آنتی بیوتیک در دهه 50 میلادی بوده است.

مکانیسم عمل آنتی بیوتیک ها را در 4گروه کلی زیر می‌توان مورد بررسی قرار داد :

الف- از لحاظ میکروبیولوژیکی

1)     اثرات میکروبیولوژیکی آنتی بیوتیک ها شامل موارد زیر است :

2)     افزایش تعداد باکتری های مفید دستگاه گوارش

3)     کاهش تعداد باکتری های مضر در دستگاه گوارش

4)     کاهش رقابت برای جذب مواد مقذی توسط فلور میکروبی دستگاه گوارش

5)     افرایش ساخت مواد مغذی توسط فلور میکروبی دستگاه گوارش

ب- اثرات فیزیولوژیکی

از اثرات فیزیولوژیکی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد :

1)     کاهش زمان عبور غدا از دستگاه گوارش (کاهش ویسکوزیته)

2)     کاهش ضخامت دیواره روده (افزایش جذب مواد قندی)

3)     کاهش وزن دستگاه گوارش ( احتیاجات نگهداری حیوان پایین می‌آید و در اقتصاد تولید هزینه کمتری  کرده ایم )

4)     افزایش ظرفیت جذب دستگاه گوارش

ج- اثرات تغذیه ای  که شامل:

1)     افزایش ابقای انرژی

2)     افزایش ابقای پروتئین در بدن

3)     افزایش جذب مواد معدنی کمیاب

4)     افزایش جذب گلوکز، کلسیم و اسید های آمینه

د – مکانیسم متابولیکی آنتی بیوتیک  که شامل :

1)     کاهش تولید آمونیاک در دستگاه گوارش

2)     کاهش ساخت دیواره سلولی باکتریایی

3)     کاهش دفع چربی ها از طریق مدفوع

4)     افزایش ساخت پروتئین توسط کبد

برای تعیین ارزش تغذیه ای و اقتصادی آنتی بیوتیک ها باید سطوح مختلف یک آنتی بیوتیک را از طریق خوراک به گروه های مشابه و متمایزی از خیوانات تغذیه نمود که در این میان یک گروه نیز بصورت شاهد      ( هیچ گونه آنتی بیوتیک دریافت می‌کند ) در نظر گرفته می‌شود به مطالعاتی از این قبیل که سطوح مختلف یک دارو بکار گرفته می‌شود و پاسخ حیوان در برابر آن اندازه گیری می‌شود Postology  می‌گویند.  شکل

استفاده بلند مدت از آنتی بیوتیک ها در تغذیه دام باعث پیدایش مقاومت میکروبی در برابر این ترکیبات گردیده است.

1-    کاهش نفوذ دارو (آنتی بیوتیک )

آنتی بیوتیک ها برای تاثیرگذاشتن بر میکروب ها از دیواره سلولی باید عبور کنند در باکتر هایی که مقاومت ایجاد شده باکتری دارو را به خارج ار سلول پمپ می‌کند برای مثال ژن مقاوم به تتراسایکلین یک مکانیسم همین طوری ایجاد می‌کند.در چنین مواردی قدرت آنتی بیوتیک ها 10 برابر کاهش پیدا می‌کند.

2-    غیر فعال نمودن دارو

ژن مقاوم میکروبی باعث ساخت آنزیم تجزیه کننده دارو و آنتی بیوتیک می‌شود مثلا در سویه های میکروبی مقاوم به پنی سیلین آنزیم پنی سیلیناز بوجود می‌آید. که باعث از بین بردن دارو می‌گردد از این رو در بسیاری از کشورها استفاده روتین از آنتی بیوتیک ها ممنوع گردیده است و تنها تعداد معدودی از آنتی بیوتیک ها که معمولا کاربرد انسانی کمتری دارند و تا کنون پدیده مقاومت در برابر آنها گزارش نشده است مجوز استفاده دارند.